संयुक्त परिवार भन्नेबित्तिकै हामीलाई एउटै छानामुनि बस्ने तीन पिँढी सम्झिन्छौं—जहाँ अनुभव, ऊर्जा, संस्कार र आशा एउटै समय र स्थानमा जमेको हुन्छ। तर यही संरचनाभित्र, कहिलेकाहीँ झिनामसिना कुराबाट सुरु भएर, गहिरो टकराव सिर्जना हुन्छ—विशेष गरी पुरानो र युवा पुस्ताबीच। समस्या के हो? के यो पुस्ताबीचको टकराव स्वाभाविक प्रक्रिया हो त? या यसको जड गहिरो असमझदारी हो?

वास्तवमा, पिँढीबीचको भिन्नता कुनै अस्वाभाविक कुरा होइन। पुराना पुस्ताले समयले सिकाएको अनुभव बोकेका हुन्छन्, नयाँ पुस्ताले बदलिंदो समाजसँग तालमेल मिलाउने चेष्ठा गर्छन्। तर जब यी दुई सोच बीच संवाद टुट्छ, त्यहींबाट दूरी सुरु हुन्छ।

पुस्तान्तर द्वन्द्व: लुकेको संघर्ष

संयुक्त परिवारभित्र देखिने पुस्ताबीचको मतभेदहरू प्रायः सतही जस्ता लाग्छन्—तर भित्री तहमा गहिरो भावना, सत्ता सन्तुलन र आत्मसम्मान जोडिएका हुन्छन्।

● को ‘मुख्य’ भन्ने टकराव

पुरानो पुस्ता निर्णय गर्ने ठाउँमा रहन चाहन्छ, जबकि नयाँ पुस्ता निर्णय प्रक्रियामा सहभागिता खोज्छ। यहीँबाट असमझदारी सुरु हुन्छ—जहाँ एकले अधिकार गुमाएको महसुस गर्छ, अर्कोले अवसर नपाएको।

● साथको अपेक्षा 

पुरानो पुस्ताले साथ र समयको अपेक्षा राख्छन्, तर युवा पुस्ता व्यस्तता र व्यक्तिगत लक्ष्यमा केन्द्रित हुन्छन्। अपेक्षा र व्यवहारको यो असन्तुलनले सम्बन्धमा चिसोपन ल्याउँछ।

● नबोलीने असन्तुष्टि

धेरै कुरा शब्दमा आउँदैनन्। पुरानो पुस्तालाई लाग्छ—“म अब परिवारको केन्द्रमा छैन,” जबकि युवालाई लाग्छ—“हामीलाई कसैले बुझ्दैन।” यही मौनता नै टकरावको मूल कारण बनेको देख्न्छ। 

समझदारीका आधारहरू: सेतु बनाउने सूत्रहरू

▸ बोल्ने र सुन्नेबीचको सन्तुलन

पुस्ताबीच समझदारी तब सम्भव हुन्छ, जब एउटाले बोल्ने मात्र होइन, अर्कोले सुन्ने मात्रै होइन—दुवैले एकअर्काको अनुभव र आवाजको अर्थ बुझ्न खोज्छन्।

▸ सम्बन्धमा स्थान र मान्यता

सम्बन्ध भनेको नाताको नाम मात्र होइन। त्यो भाव हो—“म यहाँ आवश्यक छु, मलाई सुन्छन्, मलाई मान्छन्।” जब यो महसुस मेटिन्छ, तब परिवारको ताना–बाना नै कमजोर हुन्छ।

▸ नयाँ र पुरानो सोचको मिश्रण 

पुरानो पुस्ताको अनुभव र नयाँ पुस्ताको नवीन सोच एकअर्काका पूरक हुन सक्छन्—तर त्यसका लागि दुवैले आफ्नो सोचलाई अन्तिम होइन, हिस्सा मान्न सक्नुपर्छ।

व्यवहारिक अभ्यासहरू: समझदारीको अभ्यास

खुला संवादको समय तय गरौं :  हप्तामा एकचोटि सबै पिँढी बसेर आफ्ना विचार र अनुभव साटासाट गर्ने अभ्यास थालौँ—जहाँ आलोचना होइन, बुझाइ प्रधान होस्।

संयुक्त परियोजना बनाऔँ : चाडपर्वको तयारी, घरको व्यवस्था वा कसैको करियर समर्थन—कुनै साझा काममा सबै पुस्ता समावेश गरौं। मिलेर काम गर्दा मन पनि मिल्छ।

बीचको सेतु बन्ने व्यक्तिलाई सशक्त बनाऔँ : कहिलेकाहीँ घरमा कोही यस्तो व्यक्ति हुन्छ—जो दुवै पुस्तालाई बुझ्छ। उसलाई पुस्ताबीच ‘अनुवादक’को भूमिका दिन सकिन्छ।

सम्मानजनक स्वतन्त्रता सुनिश्चित गरौं : पुरानो पुस्तालाई उपेक्षित नहुने, र युवा पुस्तालाई नियन्त्रण नहुने वातावरण दिऔँ। सम्मान र स्वतन्त्रता दुबै सँगसँगै आवश्यक हुन्छ।

अनुभवलाई रेकर्डमा राखौं : पुराना पुस्ताका जीवनकथा, सिकाइ र सम्झनालाई लेख्ने वा अडियो भिडियो रेकर्ड गर्ने अभ्यासले पुस्ताबीच दूरी घटाउन मद्दत गर्छ।

पिँढीबीच सोचको भिन्नता सामान्य हो, दूरी हुनु अनिवार्य होइन। जब संवाद खुल्छ, सम्मान साँचिन्छ, र सहकार्यको अवसर दिइन्छ—त्यो परिवारमा पुस्ताबीचको टकराव होइन, समझदारीले स्थान लिन्छ।

संयुक्त परिवार केवल बाँच्ने ठाउँ होइन—यो बुझ्ने, सिक्ने र मिल्ने स्कूल हो। जब नयाँ पुस्ताले भन्छ—“हामी तपाईंबाट सिक्न तयार छौं” र पुरानो पुस्ताले भन्छ—“अब जिम्मा तिमीहरूको हो,” त्यही क्षण सिर्जना हुन्छ– पुस्तान्तर समझदारीको सेतु।

*लेखक अर्याल पेशागत रूपमा संचारकर्मी तथा अनुभवी  भाषणकला प्रशिक्षक हुनुहुन्छ । हामी सँगै भाग ९ मा अर्काे साता 'आर्थिक आत्मनिर्भरता र नेपाली परिवार' प्रकाशन हुने छ । Email [email protected]

र याे पनि पढनुहाेस् 
हामीसँगै भाग ७ संयुक्त परिवारमा खुसी : चुनौतीहरू र समाधानहरू
हामीसँगै भाग ६ सम्बन्धमा विष घोल्ने प्रवृत्ति : कसरी चिन्ने र कसरी जोगिने?
हामीसँगै भाग ५ सेल्फ-केयर : आजको सबैभन्दा क्रान्तिकारी अभ्यास
हामीसँगै भाग ४  सम्बन्धमा सीमा निर्धारण (Boundary Setting) को महत्त्व
हामीसँगै भाग ३ बाहिरी दबाब र सम्बन्ध : मानसिक स्वास्थ्यका आयामहरू
हामीसँगै भाग २ पुरुषको मौनता: असहयोगका अदृश्य कारणहरू?
हामीसँगै भाग १ असहयोगी श्रीमान : मौनताको मूल्य र सम्बन्ध विच्छेदको जोखिम