आर्थिक आत्मनिर्भरता र नेपाली परिवार

हामीसँगै भाग ९

हाम्रा युवाहरूलाई स्वदेशमै रोजगारी दिने वातावरण बनाउन कृषिमा आधुनिकीकरण, औद्योगिक क्षेत्रको विकास र सेवा क्षेत्रको विस्तारमा ठूलो लगानी बढाउनुपर्छ।

रमेश अर्याल शनिबार, साउन १०, २०८२

आर्थिक आत्मनिर्भरता - सुन्दा सामान्य लाग्न सक्छ, तर यो कुनै पनि परिवारको भविष्यका लागि एउटा यस्तो आधार हो, जसले उनीहरूलाई कसैको सहाराबिनै आफ्नै बलबुतामा उभिन सक्ने बनाउँछ। आफ्नो कमाइले आफ्ना सबै आवश्यकताहरू पूरा गर्न सक्नु र भविष्यका लागि ढुक्क हुनु नै आर्थिक आत्मनिर्भरता हो।

हाम्रो नेपाली समाजमा त यसको महत्त्व झनै बढी छ, किनकि अहिले पनि धेरै नेपाली परिवारहरू विदेशमा पसिना बगाएर पठाइएको रेमिट्यान्सकै भरमा जीवनयापन गरिरहेका छन्। यो निर्भरताले हाम्रो तत्कालको चुलो बाले पनि, यसले दीर्घकालमा कस्ता चुनौतीहरू ल्याइरहेको छ भन्ने कुरा हामीले सोच्नैपर्ने भएको छ।

आर्थिक आत्मनिर्भरता: किन यो हाम्रो जीवनको अभिन्न पाटो हुनुपर्छ?

आर्थिक आत्मनिर्भरता भनेको केवल पैसा कमाउनु मात्र होइन, यो त आफ्नो कमाइलाई कसरी चलाउने, कसरी बचत गर्ने र कसरी लगानी गर्ने भन्ने कुराको गहिरो बुझाइ हो। यसले परिवारलाई अचानक आइपर्ने महामारी, प्राकृतिक विपत्ति वा रोजगारी गुमेको जस्ता संकटका बेला टुट्नबाट जोगाउँछ।

यसले हाम्रा सन्तानको राम्रो शिक्षा, परिवारको स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षाको बलियो आधार तयार पार्छ। तर, विडम्बना! हाम्रो समाजमा अझै पनि पैसा व्यवस्थापन गर्ने ज्ञानको कमी छ। कमाइ हुने बित्तिकै जग्गा किन्ने वा अनावश्यक कुरामा खर्च गर्ने बानीले हामीलाई ऋणको दलदलमा फसाइरहेको छ।

विदेशबाट आएको पैसाले घर त बन्यो, तर त्यो पैसा उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी हुन सकेन, जसले गर्दा हाम्रो अर्थतन्त्र दिगो बन्न सकेन। वैदेशिक रोजगारीबाट आएको रेमिट्यान्सले तत्कालका लागि त ठूलै राहत दिन्छ। चाडपर्व मनाउन, छोराछोरीलाई राम्रो स्कूल पढाउन वा बिरामी पर्दा उपचार गर्न यसले ठूलो मद्दत गरेको छ। तर, यसको दिगोपनामाथि भने गम्भीर प्रश्नचिह्न खडा भएको छ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा आउने उतारचढाव, गन्तव्य देशका नीतिमा आउने फेरबदल वा विदेशमा काम गर्ने हाम्रा दाजुभाइ दिदीबहिनीलाई आइपर्ने स्वास्थ्य समस्याले रेमिट्यान्सको प्रवाह जुनसुकै बेला रोकिन सक्छ। कोभिड महामारीका बेला हजारौं नेपाली श्रमिकले रोजगारी गुमाएर घर फर्कनुपरेको तितो यथार्थ हामीले बिर्सिसकेका छैनौं ।

आर्थिक जोखिमसँगै यसका सामाजिक र मानसिक असरहरू झनै डरलाग्दा छन्। लामो समयसम्म परिवारबाट टाढा रहँदा बालबालिकाको उचित स्याहार नहुने, पारिवारिक विखण्डन बढ्ने र सम्बन्ध विच्छेदका घटनाहरू बढ्ने जस्ता समस्याहरूले हाम्रो समाजलाई भित्रभित्रै खोक्रो बनाइरहेका छन्। युवा वर्गमा बढ्दो निराशा र विदेशिने होड पनि यसकै परिणाम हो। यी सबै समस्याको मूल जड भनेको आर्थिक आत्मनिर्भरताको कमी नै हो।

आर्थिक आत्मनिर्भरताका लागि हाम्रा व्यावहारिक कदमहरू: घरबाटै सुरु गरौंआर्थिक रूपमा सबल बन्नका लागि परिवार आफैंले निम्न कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ :

पैसाको ज्ञान र योजना बनाउने बानी: घरका हरेक सदस्यलाई बचतको महत्त्व, कहाँ लगानी गर्दा फाइदा हुन्छ र ऋण कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने कुरा सिकाउनुपर्छ। हरेक महिनाको बजेट बनाउने, अनावश्यक खर्च काट्ने र भविष्यका लागि स्पष्ट लक्ष्य बनाउने बानीले परिवारको आर्थिक अवस्थालाई मजबुत बनाउँछ।

सीप सिकौं, उद्यम गरौं: हाम्रा परम्परागत सीपहरूलाई समय अनुसार आधुनिक बनाऔं वा बजारले खोजेका नयाँ प्राविधिक तथा व्यावसायिक सीपहरू सिक्न प्रेरित गरौं। कृषिमा नयाँ प्रविधि अपनाएर आधुनिक खेती गर्ने, साना उद्योगहरू खोल्ने र पर्यटन तथा सेवा क्षेत्रमा नयाँ अवसरहरू खोज्ने हो भने परिवारलाई आम्दानीको बलियो स्रोत मिल्छ। उदाहरणका लागि, सामान्य तरकारी खेतीलाई बेमौसमी बनाउन सकिन्छ वा त्यसैबाट अचार, गुन्द्रुकजस्ता मूल्य अभिवृद्धि (Value Addition) हुने उत्पादन बनाउन सकिन्छ।

सम्पत्ति बनाउनुहोस्, फजुल खर्च होइन : कमाएको पैसालाई जग्गामा मात्रै हालेर नबसौं।

शिक्षा, स्वास्थ्य, सीप विकास वा उत्पादनमूलक व्यवसायमा लगानी गर्ने बानी बसालौँ। सानोतिनो व्यवसाय सुरु गर्नका लागि आवश्यक सीप र पैसा जुटाउन परिवारका सबै सदस्यको सहभागिता हुनुपर्छ।

सुरक्षित भविष्यका लागि सामाजिक सुरक्षा:

स्वास्थ्य बीमा, जीवन बीमा र अन्य सामाजिक सुरक्षा योजनाहरूमा सहभागी हुनु बुद्धिमानी हुन्छ।यसले अकस्मात् आइपर्ने स्वास्थ्य समस्या वा अन्य विपत्तिमा हुने ठूलो आर्थिक भारबाट हामीलाई जोगाउँछ।

स्वास्थ्य बीमा, जीवन बीमा र अन्य सामाजिक सुरक्षा योजनाहरूमा सहभागी हुनु बुद्धिमानी हुन्छ।यसले अकस्मात् आइपर्ने स्वास्थ्य समस्या वा अन्य विपत्तिमा हुने ठूलो आर्थिक भारबाट हामीलाई जोगाउँछ।

सबैलाई समेटौं, कसैलाई नछोडौं: परिवार भित्रका महिला, सीमान्तकृत वर्ग र पिछडिएका समुदायका सदस्यहरूलाई आर्थिक गतिविधिमा सक्रिय सहभागी गराउनुपर्छ।

उनीहरूको सीप विकास, उद्यमशीलतामा पहुँच र वित्तीय साक्षरताका कार्यक्रममा विशेष ध्यान दिनु आर्थिक आत्मनिर्भरताका लागि अपरिहार्य छ।महिलाहरूले गर्ने घरेलु उत्पादनलाई बजारसँग जोड्ने र उनीहरूलाई घरको आर्थिक निर्णय प्रक्रियामा सहभागी गराउँदा परिवारको समग्र आर्थिक क्षमता बढ्छ।

सरकारको भूमिका: सारथी र मार्गदर्शक : नेपाली परिवारलाई आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बनाउन सरकारको भूमिका अपरिहार्य छ।सरकारले केवल नियम बनाउने मात्र नभई एउटा उत्प्रेरक (जसले ऊर्जा दिन्छ) र सहजकर्ता (जसले बाटो देखाउँछ) को रूपमा काम गर्नुपर्छ।

स्थिर नीति र लगानीमैत्री वातावरण :

सरकारले आर्थिक नीतिहरूमा बारम्बार फेरबदल नगरी स्थिर राख्नुपर्छ, ताकि स्वदेशी र विदेशी लगानीकर्ताहरू ढुक्क भएर यहाँ पैसा लगाउन सकून्।

उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन गर्ने कर नीति, सहुलियतपूर्ण ऋण र कानुनी प्रक्रियालाई सरल बनाउने कामले देश भित्रै नयाँ रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना हुन्छन्।
गुणस्तरीय सीप र रोजगारी सिर्जना: प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षालाई बजारको मागअनुसार अद्यावधिक गर्दै गुणस्तरीय बनाउनुपर्छ।
हाम्रा युवाहरूलाई स्वदेशमै रोजगारी दिने वातावरण बनाउन कृषिमा आधुनिकीकरण, औद्योगिक क्षेत्रको विकास र सेवा क्षेत्रको विस्तारमा ठूलो लगानी बढाउनुपर्छ।
यसका लागि सरकारले 'प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम' जस्ता योजनाहरूलाई अझ प्रभावकारी र पारदर्शी बनाउनुपर्छ।
सीमान्तकृत समुदाय र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई लक्षित गरी विशेष सीप विकास कार्यक्रम र रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्नुपर्छ।
वित्तीय पहुँच र वित्तीय ज्ञान: बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको पहुँच ग्रामीण क्षेत्रसम्म पुर्‍याउनुपर्छ र डिजिटल भुक्तानी प्रणालीलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ
वित्तीय साक्षरता कार्यक्रमहरूलाई विद्यालयका पाठ्यक्रममा समावेश गर्ने र राष्ट्रव्यापी अभियान चलाउने कार्यले सर्वसाधारणमा बचत, लगानी र वित्तीय जोखिमबारे चेतना बढाउँछ।

सामाजिक सुरक्षा र पूर्वाधार विकास:

स्वास्थ्य बीमा, पेन्सन योजना र बेरोजगार भत्ता जस्ता सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरूलाई विस्तार गरी सबै नागरिकको पहुँचमा पुर्‍याउनुपर्छ।
सडक, बिजुली, सञ्चार जस्ता आधारभूत पूर्वाधारको विकासले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई टेवा दिन्छ र उत्पादनलाई बजारसम्म पुग्न सहज बनाउँछ।

रेमिट्यान्सलाई उत्पादनमा लगाऔं:

विदेशबाट आउने रेमिट्यान्सलाई घरजग्गा वा फजुल खर्चमा मात्रै खर्च हुनबाट रोक्न सरकारले विशेष लगानी योजनाहरू ल्याउन सक्छ।
सामूहिक लगानी कोष (म्युचुअल फन्ड), कृषि बण्ड वा पूर्वाधार विकास बण्ड जस्ता वित्तीय उपकरणहरूमा रेमिट्यान्स लगानी गर्न प्रोत्साहन गर्ने नीति आवश्यक छ। यसले देशको पुँजीलाई राष्ट्र विकासमा लगाउन मद्दत पुर्‍याउँछ।

समृद्ध नेपाल, आत्मनिर्भर परिवार :

आर्थिक आत्मनिर्भरता नेपाली परिवारका लागि केवल एउटा सपना मात्र होइन, यो त दीर्घकालीन समृद्धि र स्थिरताको अनिवार्य सर्त हो।
यो एउटा यस्तो यात्रा हो जसमा व्यक्तिगत प्रयास, पारिवारिक सहकार्य र सरकारको प्रभावकारी भूमिकाको मिलनबिन्दु आवश्यक पर्छ।
अब रेमिट्यान्समाथिको अत्यधिक निर्भरताको जोखिमबाट बाहिर निस्केर उत्पादनमुखी र आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रमा रूपान्तरण हुन हामीले एक पल पनि ढिलो गर्नु हुँदैन।
जब नेपाली परिवारहरू आर्थिक रूपमा सक्षम र आत्मनिर्भर बन्छन्, तब मात्र समृद्ध नेपालको परिकल्पना साकार हुन सक्छ र हामीले साँच्चिकै 'हामी सँगै' को भावनालाई व्यवहारमा उतार्न सक्छौं।

*लेखक अर्याल पेशागत रूपमा संचारकर्मी तथा अनुभवी भाषणकला प्रशिक्षक हुनुहुन्छ । हामी सँगै भाग १० अंकमा अर्काे साता 'सामाजिक एकता र सहकार्य: समृद्ध जीवनको आधार' प्रकाशन हुने छ । Email [email protected]